Het balng van filosofie

In mijn eerste blog heb ik uitgelegd wat filosofie is. Namelijk een brede stroming van manieren om kennis te vergaren en het stellen van vragen over het leven. Het is de nieuwsgierigheid naar het leven zelf.

Maar waarom is het stellen van vragen en deze nieuwsgierigheid naar het leven van belang? Mij is opgevallen dat de meeste mensen niet weten wat filosofie is. Je kunt je daarom afvragen of het überhaupt wel een waarde heeft, en of filosofie van belang is.  Voor mij is filosofie in ieder geval van essentieel belang. Het is mijn passie en ik wil het graag met mensen delen. Ik ben er dan ook van overtuigd dat in elk mens een filosoof zit, iemand die nieuwsgierig is naar het leven en vragen stelt. Misschien juist daarom wil ik het belang van filosofie benadrukken. 

In dit blog zal ik uitleggen dat filosofie een enorme rol speelt in het vergaren van kennis binnen alle disciplines en daarmee het fundament is van alles. Het is de moeder van alle wetenschap, elk onderzoek begint dan ook met een vraag. Alle kennis die vergaard is komt voort uit nieuwsgierigheid en het stellen van vragen en juist daarom is filosofie van essentieel belang.

 Laten we daarom als eerst terugreizen in de tijd, naar Griekenland rond 500 voor Christus.

Rond deze periode waren de natuurfilosofen populair en was iedereen die nadacht over het leven een filosoof. Dit waren mensen die op zoek gingen naar antwoorden op levensvragen in de natuur. Dit waren zowaar de eerste natuurkundigen, wiskundigen, scheikundigen, astrologen en biologen. Na de natuurfilosofen volgden de grondleggers van alle huidige kennis: Socrates, Plato en Aristoteles. Deze drie-eenheid, hebben elk een enorme invloed gehad op het huidige gedachtegoed. Zo  hebben ze  de huidige manieren van denken, onderzoeksmethoden en de basis visies van kijken naar het leven beïnvloed. Socrates staat bekend om de socratische methode: een methode die hedendaags wordt toegepast op scholen, universiteiten en andere leerinstituten. Plato; de leerling van Socrates staat bekend om zijn filosofie over het Godsbeeld, als een perfecte in een ideale wereld maar ook om zijn politieke en maatschappelijke visie en zijn deugden. 

Aristoteles was weer de leerling van Plato die met het ordeningssysteem kwam wat nu bekend staat als de taxonomie. Daarnaast kwam hij als eerste met de causale verbanden. Later zocht hij uit wat materie en wat substantie is en hoe deze twee zich tot de fysieke en geestelijke bouw van een mens verhouden. Aristoteles bedacht ook de grondregels voor de logica, wat op haar beurt weer de wiskunde beïnvloedde. Tot slot kwam hij met zijn eigen godsbeeld, geïnspireerd door de werking van de natuur en was hij de leermeester van Alexander de Grote. 

Filosofie in deze tijd was volledig en verzadigd; ze bevatten alle denkbare disciplines. Na Plato en Aristoteles, besloot een clubje mensen zich alleen op GOD te focussen. Er werd dus slechts een enkele discipline bestudeerd. Dit bracht de eerste scheiding van filosofie voort, waardoor de eerste aparte wetenschap ontstond; Theologie. De eerste theologen discussieerden onderling over het Godsbeeld van Plato en Aristoteles, welke accurater was en welke het Godsbeeld in de bijbel vertegenwoordigde. Filosofie is daarmee ouder dan de theologie, waaronder het christendom valt. Daarnaast hebben de filosofische teksten vanuit de oudheid hun invloed gehad op het Islamitische geloof en is er speculatie dat deze teksten de boeddhisten hebben beïnvloed. 

Nadat Theologie zich als aparte discipline van de filosofie had gescheiden, volgden meerdere disciplines. Zo kwamen er wetenschappers in natuurkunde, wiskunde, chemie, biologie en astrologie. Elke discipline ontwikkelde zich verder, met mensen die zich hierin specialiseerden. Toch bleef filosofie altijd de boventoon voeren. Filosofen stellen kritische vragen over elke discipline, hun werkwijze, hun methodes, hun bevindingen en hun rechtvaardiging voor het accepteren van een bepaalde theorie. Zo controleert de filosofie de wetenschap en zorgt dat er geen frauduleuze actie, methodes, vindingen en rechtvaardigingen worden toegepast. Het is alsof de filosofie een moeder is die haar jong controleert op goed gedrag. Ze heet niet voor niets ‘de moeder van alle wetenschap’. Daarnaast hebben filosofen vanwege hun brede scala aan kennis, reikend over meerdere disciplines, een overkoepelende blik op maatschappelijke kwesties. Hierdoor leggen ze sneller verbanden en kunnen ze maatschappelijke problemen en dilemma's oplossen vanuit meerdere disciplines. Om deze reden huren bedrijven regelmatig filosofen in om dilemma's intern op te lossen. Verder zie je filosofen ook vaak in denktanks, waar maatschappelijke problemen worden besproken, uitgedacht en opgelost.

Verder is filosofie van belang omdat het de creator is van gedachte stromingen en het de richting bepaald van gedachtestromingen. Er worden namelijk gedachtes uitgewerkt en onderzocht die mensen hebben, over de mens en haar omgeving. Denk bijvoorbeeld aan theorieën over het ontstaan van de mens. Of over de vraag of de mens een ziel heeft en welke vorm deze dan eventueel zou hebben. Het waren juist dit soort vragen die als gevolg een revolutie met zich meebrachten in de maatschappij.

Deze gedachten worden namelijk uitgewerkt middels onderbouwing en vervolgens op papier gezet. Ze kunnen dan gelezen, of gedeeld worden middels een conversatie. Filosofie brengt daarom mensen bijeen en laat ze converseren, filosoferen en discussiëren over verschillende onderwerpen. Als mensen zich vinden in een theorie wordt deze gedeeld, en krijgt die gedachte een aanhang van volgers die deze gedachte naleven. Een extreem voorbeeld is de filosoof René Descartes. Hij was op zoek naar het onbetwijfelbare fundament; ook hetgeen wat we met echte zekerheid kunnen zeggen wat bestaat.  Om dit te doen ging hij het bestaan van alles om zich heen in twijfel trekken. Zijn conclusie was dat hij zeker wist dat hij bestond, omdat in elke situatie waarin hij zich bevond hij dacht. Nu is dit de kern van zijn gedachte, uiteraard komt er meer bij kijken. Het gevolg was dat er een tweedeling, een scheiding kwam in 1500 tussen het lichaam en de geest (het denken). Dit leidde op haar beurt tot  professoren die dieren aan het onthoofden waren in de klaslokalen omdat voor hen de dieren toch geen ziel hadden of bestonden. Vaak dachten ze ook dat de externe realiteit niet meer bestond. Doordat Rene Descartes zijn filosofie tot de conclusie kwam dat het denken het onbetwijfelbare fundament was van het menselijk bestaan.  Ook nam de zelfmoord in de maatschappij toe, want mensen geloofde dat alleen het denken bestond en de rest bedrog was. Met dit voorbeeld wil ik de grootste consequenties benadrukken die een gedachtestroming kan hebben. Uiteraard is Descartes zijn gedachten uit proportie getrokken.

Filosofie beïnvloedt mensen, hun gedachten, meningen en zelfs handelingen. Neem bijvoorbeeld een willekeurige revolutie uit de geschiedenis. 

Elk van deze revoluties is geleid door filosofen die hun visie op de maatschappij deelden. Dit ging gepaard met het kritisch bevragen van de maatschappij, met haar huidige waarden en normen, en de desbetreffende autoriteit. 

Ik neem nu als voorbeeld de Franse Revolutie. De Franse revolutie was een gevolg van ‘de verlichting’ die ontstond. De verlichting was de eeuw van de rede. Mensen begonnen kritische vragen te stellen over de positie van de mens in de maatschappij. Destijds was er een monarchie met een klasse stelsel, en was de welvaart te vinden bij de adel, kooplieden en de koning. De heersende moraal werd bepaald door de kerk en de koning. Alles wat zij dachten, zeiden en deden moest overgenomen worden door het burgerlijke volk. Het volk leidde enorm onder het regime van de koning. De adel profiteerde van de hoge belasting en het volk werd er alleen maar armer van. Het waren de filosofen destijds die deze normen en de toenmalige machtsstructuur bevroegen, omdat ze de onrust bij het volk voelden. De Duitse filosoof Immanuel Kant kwam toen met zijn essay waarin hij vrijheid en verlichting besprak. Hierin stelde hij dat vrijheid van de rede (ons verstand) tot de vrijheid van het volk zou leiden. Hij zag dat de vrijheid van het volk overal werd ingeperkt. Door de geestelijke omdat het volk niet moest denken maar moest gelove. Door de belastingambtenaren omdat het volk niet moest denken maar betalen en door de officieren omdat het volk niet mocht denken maar moest gehoorzamen. Immanuel Kant sprak zich uit over dit morele onrecht en stelde dat we juist wel moeten denken en de samenleving en autoriteit moeten bevragen. Zijn gedachte bemoedigde het volk om in opstand te komen en zich van de monarchie te ontdoen. 

Na Kant kwamen er andere filosofen die met een nieuw politiek stelsel kwamen om die onderdrukkende monarchie en dictatuur in de toekomst te voorkomen. 

Een daarvan was Charles Montesquieu, hij schreef een politiek stuk dat tot op de dag van vandaag wordt geïmplementeerd. Namelijk; de democratie zoals we haar nu kennen met de  trias politica. Dit was de scheiding van de drie machten: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. Hij kwam met dit stelsel om machtsmisbruik te voorkomen. Doordat geen 1 persoon of familie nu de totale volmacht over het bestuur van een land zou hebben en elk van de macht de andere machten zou controleren op corruptie.

Montesquieu is, met zijn visie en ideeën, een van de vele filosofen die de hedendaagse wereld hebben gevormd. Een ander voorbeeld is Karl Marx: de vader van het marxisme. Een populaire gedachtenstroom die ontstond tijdens de industriële revolutie.Toen men een dienaar werd van de machines en er massaproductie en consumptie ontstond.

Naast de politieke, maatschappelijke, wetenschappelijke en sociale invloed, omvat de filosofie ook de grens van kennis. De filosofie bevraagt onze werkelijkheid voorbij de waarneming. Zo worden de grenzen van tijd, ruimte, lichaam, geest en werkelijkheid bevraagd en onderzocht. In de filosofie worden de grenzen opgezocht van het fysieke tot het non-fysieke. Dit leidt tot theorieën over het ontstaan van de aarde, godsbewijzen, theorieën voor de constitutie van onze ziel, over hoe taal ontstaat en kennis tot stand komt. Maar ook over reïncarnatie en de vraag of kennis aangeboren of aangeleerd is. Met andere woorden gaat filosofie alle denkbare grenzen af. Ze onderzoekt het bewuste, onderbewuste en onbewuste van de mens en de mensheid. Deze vorm van filosofie komt het meest overeen met de levenswijze en ideeën van spiritueel leiders. Die de grenzen van de rede, verstand, en de geest afgaan om tot kennis te komen en deze te delen. Zo waren de Dalai Lamas, Osho, Sai Baba, Ram Das en andere hierin thuis.

Filosofie bevindt zich in elke discipline; politiek, maatschappelijk, wiskundig, natuurkundig. Ze is overal, in elk gesprek waar vragen over de mens en samenleving naar boven komen. Ze is werkelijk allesomvattend en heeft de wereld hoe we hem kennen en ons eigen wereldbeeld op dit moment gevormd. Kijk alleen al naar het besturingssysteem van een land: de democratie, communisme, socialisme, marxisme. Als deze stelsels zijn door filosofen vormgegeven. Filosofie is heel erg belangrijk in onze maatschappij. Filosofie is de discipline die de verschillende wetenschappen kan bevragen, verbanden kan leggen,nieuwe normen en waarden, visies en ideeën in de maatschappij onder de aandacht kan brengen. Filosofische denkbeelden kunnen de politiek en de maatschappij kritisch onder de loep nemen en revoluties starten. Ze heeft het heden, zoals wij dat nu kennen, gevormd en zal de toekomst scheppen.

Nu rest mij de volgende vraag: hoe kan het dat zoiets belangrijks als filosofie niet bekend is, in de maatschappij? De leerinstituten in het verleden zagen filosofie als een kernvak. Alle leerlingen werden geschoold in de verwondering over het leven, debatteren en bovenal over de juiste en kritische vragen stellen. In de oudheid (3000 VC -500 NC) werden de eerste leerinstituten opgericht. Dit waren de eerste universiteiten waar mensen heen kwamen om hun levensvragen/nieuwsgierigheid te onderzoeken. In de middeleeuwen kwamen er meer en meer universiteiten; elk leerde je de juiste en kritische vragen te stellen over het leven.

De scholen tegenwoordig hebben nauwelijks filosofieles waar aangeleerd wordt vragen te stellen, kritisch te zijn of waar nieuwsgierigheid geprikkeld wordt. Maar waarom worden leerlingen niet meer onderwezen in dit essentiële vak? Waarom wordt leerlingen niet meer geleerd om hun nieuwsgierigheid met betrekking tot het leven te onderzoeken en om kritische en juiste vragen te stellen?

Kortom, waarom is deze fundamentele wetenschap die je tot een zelfstandig, onderzoekend en kritisch denkend wezen vormt, niet of nauwelijks bekend, en wordt deze niet of nauwelijks toegepast in de huidige maatschappij ?