Wat is identiteit?

De laatste tijd kom je overal het woord: ‘identiteit’ tegen. Het lijkt wel alsof het een nieuwe hype is in de media, in je vriendenkring – of in andere sociale groepen- op social media, binnen bedrijven maar ook politieke instellingen om je identiteit te bekennen. Er word dan geroepen: “Dit is mijn identiteit!”

Maar wat betekent het nu eigenlijk om te zeggen:“dit is mijn identiteit"?

En wat is identiteit nu eigenlijk?

Staat het vast stellen van je identiteit gelijk aan het stellen: “Dit ben ik”?

Is je identiteit dan gelijk aan wie jij bent? En als dat zo is, ben jij je identiteit dan?

In eerste instantie lijkt identiteit iets heel eenvoudigs, maar het wordt steeds complexer naarmate je identiteit probeert te definiëren. Identiteit kan je definiëren als zijnde kenmerken van jouw persoon. Het is een manier om jezelf herkenbaar te maken voor andere mensen. Je identiteit volgens de overheid is een identiteitsbewijs waarop een aantal biologische kenmerken staan. Zoals geslacht, leeftijd, geboortedatum, nationaliteit, BSN nummer en een actuele foto van je gezicht. Deze gegevens zijn objectieve en biologische kenmerken van jouw wezen waaraan je te herkennen bent. Deze gegevens moeten jouw ouders, volgens de wet, verplicht na de geboorte van hun kind bij de gemeente laten registreren. Vanaf dat moment krijg je een BSN nummer, zodat je aan je burgerlijke plicht kan voldoen. Deze kenmerken zijn biologisch en objectief omdat je deze vanaf je geboorte mee hebt gekregen. Ze zijn daarmee onveranderlijk, buiten lengte, leeftijd en dergelijke. Deze identiteit’s-vorm is zeer simpel, echter bestaan er verschillende vormen van identiteit. Waaronder nationale identiteit, persoonlijke identiteit en groepsidentiteit. Daarnaast kunnen bedrijven, organisaties en zelfs gedachte stromingen een identiteit bevatten. Nu wordt identiteit al een stuk complexer want, voor deze vormen van identiteit geldt niet dat ze alleen door objectieve kenmerken vertegenwoordigd worden. Maar wat is identiteit dan wel en hoe wordt het gebruikt?

Identiteit is niet slechts de objectieve en biologische kenmerken. Anders zou je namelijk de Nederlandse nationaliteit kunnen beschrijven aan de hand van een paar objectieve stellingen zoals: x% van de mensen is van het mannelijk geslacht en y% van het vrouwelijk. De gemiddelde lengte is x cm en de gemiddelde leeftijd y jaar. Je krijgt dan de index van de Nederlander die te vinden is achter in je atlas of op het internet. Echter zegt dit niets over de Nederlander zelf, hoogstens dat we gemiddeld langer zijn dan andere volken. Maar wat betekent het dan wel om over de Nederlandse nationaliteit te beschikken, wat betekent het om een Nederlander te zijn? Ik vraag me dit af, want blijkbaar kan je volgens de rijksoverheid middels een makkelijk proces, na 5 jaar in Nederland gewoond te hebben de Nederlandse identiteit overnemen. Maar wat neem je dan precies over?

De Nederlandse identiteit is voor mij eerder een verzameling van karaktertrekken van de Nederlandse bevolking. Hieronder vallen de normen, waarden, cultuur, mentaliteit, geschiedenis, maatschappelijke en sociale structuren die de Nederlander vormen. Zo is de Nederlander hardwerkend, direct en zijn we de tweede grootste voedselproducent van de wereld met onze hardwerkende boeren. We zijn nuchter, hebben vaak droge humor, hebben een tolerante houding tegenover anderen en hebben een sterke handelsgeest. Ons kleine land staat bekend om onze kaas, kroketten, frikandellen en we zijn beruchte zeevaarders, bruggenbouwers en waterratten. We zeuren over het weer, we klagen over familie verjaardagen, maar stressen wel om stipt op tijd te komen omdat dat beleefd is. Nationale identiteit is daarmee een verzameling van de normen, waarden, geschiedenis, mentaliteit en houding die een volk heeft. Deze vorm van identiteit kan gedefinieerd worden als de karaktertrekken van een land oftewel; een karakter identiteit of cultuur.

Identiteit is dus niet slechts opgemaakt uit een paar objectieve en biologische karakteristieken maar bestaat ook uit culturele karaktertrekken. Dit maakt dat identiteit niet zomaar iets is wat je kunt overnemen en staat daardoor in bepaalde mate vast.

Je zou hierdoor kunnen stellen dat er een tweedeling is, binnen het concept identiteit. Aan de ene kant is identiteit een opsomming van objectieve en biologische meetpunten en aan de andere kant is identiteit een verzameling van karaktertrekken die het wezen het best omschrijven. Beide worden gebruikt om een persoon te herkennen en te omschrijven maar op een ander niveau.

Nu is het zo dat je, volgens de Nederlandse overheid, na 5 jaar in Nederland gewoond te hebben, de Nederlandse nationaliteit mag aannemen. Maar neem je dan automatisch ook al die karaktertrekken over die bij de Nederlandse nationaliteit horen? Je neemt immers een identiteit over die, naast een administratief nummer, ook gebaseerd is op culturele karaktertrekken. Je kunt je afvragen of iemand die geen tot gebrekkig Nederlands spreekt en zijn of haar eigen culturele normen en waarden behoudt werkelijk de Nederlandse identiteit overneemt. En als ze niet deze Nederlandse karaktertrekken over nemen, wat nemen ze dan wel over? Worden dan alleen de objectieve kant van de Nederlandse identiteit overgenomen? Als dat zo is dan lijkt het eerder op een kwestie van in aanmerking komen voor de burgerlijke rechten en plichten. Hieronder vallen : het ontvangen van een uitkering, het betalen van belasting en het uitvoeren van stemrecht. Maar waarom zou alleen de objectieve kant van de Nederlandse identiteit van belang zijn als iemand in Nederland inburgert? Daarnaast kan gevraagd woorden waarom je mensen in aanmerking zou laten komen voor stemrecht als ze niet eens de politieke debatten kunnen volgen vanwege hun gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal? Kunnen ze na 5 jaar al grip hebben op wat het beste is voor Nederlanders, en meebeslissen over de sturing van de Nederlandse toekomst? Als laatste kun je je afvragen of het hier werkelijk gaat over het overnemen van een identiteit (inburgeringsproces) of dat er iets heel anders speelt, en wat dan?

Identiteit in sociale en maatschappelijke kwesties begint snel erg complex en ingewikkeld te worden. Het heeft namelijk niet meer alleen met het herkenbaar maken van iemand zijn karakteristieken te maken. Maar met wat dan wel?

Om de rol en definitie van identiteit te verhelderen, richten we ons op de persoonlijke identiteit. Persoonlijke identiteit kan niet slechts alleen uit de biologische objectieve karakteristieken bestaan, noch alleen uit karaktertrekken. Een persoon is namelijk veel meer dan alleen zijn of haar lengte. Andersom is persoonlijke identiteit ook niet compleet als er alleen van karaktereigenschappen uitgegaan wordt. Je ziet namelijk nooit op een poster voor vermiste personen: “Hij is erg sympathiek”. Toch maakt het sympathiek zijn ook deel uit van iemands identiteit. Zo kan iemand bekend staan als een sympathieke advocaat. Maar om een iemand als een advocaat van 1,75 m te identificeren, is weer raar. De persoonlijke identiteit bestaat dus uit meerdere facetten die in verschillende situaties al dan niet relevant zijn. Je identiteit is daarmee een representatie of omschrijving van wie je bent in die gegeven situatie, gebaseerd op jouw biologische kenmerken en op jouw karakteristieken.

Daarnaast is identiteit een middel om je herkenbaar te maken voor anderen. Je identificeert jezelf altijd voor een ander en niet voor jezelf. Ik ben namelijk nog nooit naar een spiegel gegaan om vervolgens mezelf te identificeren aan mezelf. Dit doen dieren ook niet. Noch identificeer ik mezelf bij mijn naaste familie of vrienden. Zo ben ik nog nooit uit bed gestapt om vervolgens tegen mijn moeder te zeggen: ‘He mam, ik ben Sara, je dochter!’. Dit komt doordat ze weten wie ik ben en ik mezelf dus niet hoef te identificeren of herkenbaar te maken. Het lijkt erop dat identificeren daarmee een manier is om je herkenbaar te maken aan anderen die jou niet kennen. Zodra je in sociale groepen komt, identificeer je jezelf namelijk weer. Het identificeren hangt daarmee af van de sociale en maatschappelijke structuur waarin je je begeeft.

Toch zijn er mensen die de noodzaak voelen zichzelf te identificeren in hun dichtste relaties of met basale gegevens in sociale groepen die niet erg gepast lijken. Zo is het normaal geworden als een vrouw roept: ´Ik ben een man genaamd Henri´.  De meest basale karakteristieken worden hier genoemd maar ze hebben niks met de biologische kenmerken of karakteristieken te maken waaruit identiteit bestaat. Je kunt je daardoor afvragen of identiteit hier nog de rol van je herkenbaar maken heeft? Mij lijkt dit namelijk niet, want een vrouw is moeilijk te herkennen als man.

Maar welke rol heeft deze vorm van identiteit dan wel? 

 In het tweede deel zal ik hier dieper op in gaan.